Ακριτικά Τραγούδια Ι

Μά, ανάμεσ' από Δύση

 κι απ' Ανατολή, 

ο Ακρίτας στέκει ο Έλληνας 

καί στεί γιοφύρι μ' άστρα...

                                            Άγγελος Σικελιανός

Μια τυπική μάχη Ακριτών - Δ. Σκουρτέλης

Τα ακριτικά μας τραγούδια είναι το πρώτο φωτεινό ορόσημο της νεοελληνικής γραμματείας. Από αυτά αρχίζει και η ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας μας, διότι σ' αυτά φαίνεται καθαρά πως η δημώδης γλώσσα, όπως ονομάτιζαν τότε τη δημοτική, κάνει αισθητή και ουσιαστική την παρουσία της και τα έργα που γράφονται σ' αυτή απηχούν λαϊκές επιζήσεις, αντίθετα με το μεσαιωνικό πνεύμα και την θρησκοληψία που επικρατούσαν. [...]

Εκτός από την γλώσσα συνετέλεσαν στο να θεωρηθούν τα ακριτικά τραγούδια ως θεμέλιο της νεοελληνικής λογοτεχνίας μας και άλλοι παράγοντες. Και πρώτα η αποκάλυψη σ' αυτά της εθνικής συνείδησης (1000-1204), φαινόμενο που την ίδια εποχή, τόν 10ο αιώνα, συμβαίνει και σ' άλλους λαούς. Για τούτο όπως δημιουργήθηκε στο Μεσαιωνικό Ελληνισμό το έπος του Διγενή Ακρίτα, έτσι δημιουργήθηκαν και σε άλλους λαούς ανάλογα έπη, όπως το "Τραγούδι του Ρολάνδου" των Γάλλων, το "Νιμπελούγκεν" των Γερμανών, το "Τραγούδι του Σιν" των Ισπανών, κ.α.

Το πνεύμα του Ελληνισμού, που χρόνια είχε χάσει τον εαυτό του κάτω από το ζυγό των Ρωμαίων και τον φανατισμό του καλογερισμού, αναθάλλει, συνειδητοποιείται και βρίσκει την φυσική του ροή παρά τα τεράστια εμπόδια και τις παροχετεύσεις που υφίσταται. Η ελληνική συνείδηση ξυπνάει από βαθύ λήθαργο και πορεύεται στο δρόμο της. 

Ο παραγκωνισμένο λαός, που ήταν η άμορφη μάζα που κατευθυνόταν από τους τυράννους και τους παντός τύπου δικτάτορες, αποκτά, έστω και αμυδρά, πολιτική συνιδηση και παίρνει ενεργότερο ρόλο στην διαμόρφωση της ζωής του. Ο Πτωχοπρόδρομος στηλιτεύει τον ανώτερο κλήρο που ζει στην κραιπάλη και τα συμπόσια. Άλλοι συγγραφείς στρέφονται πρός τα αρχαία γράμματα. 

Όλα αυτά και όσα ξέχωρα σημειώνει η ιστορία στους διαφόρους τομείς χαρακτηρίζουν τους δύο αιώνες, δέκατο και ενδέκατο, ως αιώνες μεταβολών και στροφής προς κατευθύνσεις εθνικές, φυλετικές. 

Πολύ σωστά λοιπόν, ότι γράφτηκε εκείνο τον καιρό γεμίζει τα πρώτα κεφάλαια της ιστορίας της νεοελληνικής μας λογοτεχνίας. Τα ακριτικά τραγούδια συνδέουν τις δύο μεγάλες περιόδους της ιστορίας μας, το Μεσαιωνικό με το νεό Ελληνισμό· είναι το γεφύρι όπως το ονομάζει ο Άγγελος Σικελιανός. [...]

Με τα ακριτικά ξαναζεί το ελληνικό ιδεώδες, η αντίληψη δηλαδή ότι η ζωή είναι πάλη, αγώνας, δράση. 

Ο Ελληνισμός απαλλαγμένος από τον Ρωμαίο κατακτητή και παραπαίοντας σε μια ομιχλώδη ατμόσφαιραι με στοιχεία ξένα προς τις εσωτερικές του καταβολές και τη φυλετική του παράδοση, προσπαθεί να συνεχίσει την πορεία του με μια καινούργια προσαρμογή και από διαφορετικούς δρόμους, ανάλογους προς την οντότητά του και την ιστορική του καταγωγή. Και είναι χαρακτηριστικό της αναγεννητικής του διάθεσης το ακριτικό ηρωικό τραγούδι. Δείχνει ότι διάλεξε την πάλη, τον αγώνα, και με θάρρος και ανδρεία αντιμετωπίζει τον καταλυτικό κίνδυνο του Μουσουλμανικού κόσμου που επέρχεται. Ήρθε βέβαια το 1453,μα γι' αυτό δεν ευθύνεται ο λαός αλλά η εκφυλισμένη άρχουσα τάξη, που δεν συμπορεύθηκε ούτε εμπνεύσθηκε από τη ζωτικότητα του λαού. Βέβαια υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που οδήγησαν στη θλιβερή χρονολογία της 29ης Μαΐου 1453, αλλά θα μπορούσαν να υπερκερασθούν αν λαός και ηγεσία - πολιτική, θρησκευτική, πνευματική - συμπορεύονταν και είχαν "μια ψυχή, μια καρδιά". [...]

Ακριτικό Ιππικό - Δ. Σκουρτέλης

Οι πηγές εμπνεύσεως: Τα ακριτικά ανήκουν στον μεγάλο πνευματικό μας θησαυρό που ονόμασαν δημοτικά τραγούδια. Μαζί με τις παραλλαγές είναι τα πρώτα ποιητικά διαμάντια της λαϊκής μας μούσας. 

Πηγή της εμπνεύσεώς του είναι οι ακρίτες (η λέξη ακρίτης, ποντιακά ακρίτας, ετυμολογείται από τη λέξη "άκρα" που σημαίνει τα σύνορα της βυζαντικής αυτοκρατορίας, είναι αντίστοιχη προς τη λατινική Limita) δηλαδή οι φρουροί των ανατολικών συνόρων της Βυζαντικής αυτοκρατορίας, οι πρόμαχοι της ακεραιότητάς της, τα προπύργια στις επιδρομές των Αράβων. Για τους ακρίτες, τους "τα άκρα προνοουμένους", ο λαός αισθάνθηκε αγάπη, θαυμασμό και ευγνωμοσύνη για το έργο τους. Και λαϊκή ψυχή και καρδιά τους στόλισαν πλούσια, όπως τους ήρωές της η Αρχαία Ελλάδα. Βλέποντας τους σκληρούς πολέμους, που έκανα με τους Σαρακηνούς, τους απελάτες και τους άλλους εχθρούς του κράτους, τους περιέβαλε με το στέφανο του θρύλου. "Η φαντασία του λαού στους άθλους του Διγενή εγκατέπλεξε μύθους, ων τους πλείστους παρέλαβεν, ανακαινίσασα, εκ της πλουσίας μυικής κληρονομίας της αρχαιότητος, και απήρτισε τον ιδεώδη τύπον ήρωος, νεαρού ως ο Αχιλλεύς, κραταιούς ως ο Ηρακλής και ενδόξου ως ο Αλέξανδρος. Εν αυτώ συμβολίζεται η μακραίων και άληκτος πάλη του Ελληνικού πρός τον Μουσουλμανικόν", γράφει ο θεμελιωτής της ελληνικής λαογραφίας Ν. Γ. Πολίτης.

"Η φαντασία του λαού, διευκρινίζει ο καθηγητής Δημ. Πετρόπουλος, τον διεκόσμησε (τον ακρίτα) με στοιχεία από το ανεξάντλητο μυθικό απόθεμα της προγονικής κληρονομιάς και έτσι πλουτισμένον τον προβάλλει ως το συμβολικό τύπο του ηρωικού προμάχου του βυζαντινού κράτους, που αδιάκοπα πολεμάει τους επιδρομείς, και κυρίως τους Σρακηνούς, στις εσχατιές του Πόντου και της Καππαδοκίας".

Αποσπάσματα από το βιβλίο "Ακριτικά, Βασίλη Χ. Μάκη, Εκδόσεις Επικαιρότητα