Στην Ιερισσό, στην χερσόνησο της Χαλκιδικής, μεταξύ των πολλών τραγουδιών και χορών τα οποία αποτελούν την πλούσια μουσική παράδοση της, υπάρχει και ο Καγκελευτός χορός. Ιστορικός χορός ο οποίος χορεύεται κατ’ αναπαράσταση της σφαγής 400 κατοίκων της Ιερισσού από τους Τούρκους το 1821, ως αντίποινα για την επανάσταση της Χαλκιδικής.
Κατά τον ιστορικό I. Βασδραβέλλη («Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας»), η σύλληψη και η σφαγή των 400 Ιερισσιωτών έγινε από τον Σιντίκ Γιουσούφ Μπέη, όταν αμέσως μετά τις σφαγές της Θεσσαλονίκης και την έκδοση του φιρμανίου με το οποίο διετάσσετο η εξόντωση των επαναστατών της Χαλκιδικής και η καταστροφή των χωριών της, εξεστάτευσε δια μέσου του λεκανοπεδίου του Λαγκαδά στην Ιερισσό, για να επιτηρεί από εκεί τους επαναστάτες του Εμμανουήλ Παπά στο Αγιο Όρος.
Κατά την παράδοση, η σφαγή εκείνη έγινε με τρόπο αποτρόπαιο. Οι μελλοθάνατοι οδηγήθηκαν στο «Αλώνι» και διετάχθησαν να σχηματίσουν αλυσίδα χορού. Εκεί, χειροκροτούμενοι υποχρεώθηκαν να βαδίζουν κάτω από τα σπαθιά των δημίων, οι οποίοι τους αποκεφάλιζαν στην στροφή του «χορού».
Πιστή αναπαράσταση εκείνου του τραγικού γεγονότος, είναι ο «καγκελευτός χορός», ο οποίος επινοήθηκε και καθιερώθηκε να χορεύευται από άνδρες και γυναίκες, κάθε Τρίτη του Πάσχα στον τόπο της σφαγής που από τότε λέγεται «Μαύρο Αλώνι» ή «Στου Μαυριανού τ’ αλώνι”. Ο χορός ανοίγει συνήθως με το τραγούδι :
«Στου μαύρου νιού - μάννα μ' - τα' αλώνι του μαρμαρινό.
Παίζουν ντ' ουμάδα - παίζουν - γιυιός κι βασιλιάς. Κανείς κι δεν την παίζει σαν ντου Γιαννάκη».
Είναι αργόσυρτος χορός , στο τελευταίο κομμάτι του τραγουδιού οι δύο πρώτοι χορευτές, ο πρωτοσύρτης και ο πρωτοκαγκελευτής, ενώνουν τα χέρια τους δημιουργώντας μια αψίδα αναπαραστώντας τα τεντωμένα σπαθιά των Τούρκων. Από την υποτυπώδη αψίδα περνούν όλοι οι χορευτές δύο φορές, ενώ τα βήματα του χορού συνεχίζονται καθώς και το τραγούδι, το οποίο κάθε του στροφή του τραγουδιέται εναλλάξ, μια από τους άντρες και μια από τις γυναίκες. Συγκεκριμένα, η λαβή του χορού είναι αγκαζέ με το δεξί χέρι ενός χορευτή κάτω από το αριστερό χέρι του προηγούμενου και τα δάκτυλα μπλεγμένα.Χορεύεται σε σχήμα σαλίγκαρου και όταν φθάσει ο πρώτος το κένρο, τότε σχηματίζουν μια αψίδα μαζί με το δεύτερο σηκώνοντας τα χέρια τους σε αψίδα, απ΄ όπου περνούν οι υπόλοιποι από κάτω.Τα βήματα του χορού είναι το εξής :
1: Αφού σηκωθεί λυγισμένο το αριστερό πόδι, πατάει προς την φόρα.
2: Το δεξί εκτελεί ένα βήμα προς την φορά.
3: Το αριστερό βήμα προς την φορά.
4: Το δεξί βήμα προς την φορά.
5 - 6: Το αριστερό κάνοντας ένα λύγισμα αρχικά, έρχεται και ακουμπά με τα δάκτυλα στο έδαφος, πλάγια και αριστερά από το δεξί, ενώ το βάρος του σώματος παραμένει στο δεξί.
Παλαιότερα ο κάθε Ιερισσιώτης θεωρούσε καθήκον ιερό να πάρει μέρος στο χορό αυτόν.
Το θεαματικότερο και επίσημο μέρος του χορού, αρχίζει με τον στίχο παράγγελμα :
N’ ακούς ισύ προυτουσυρτή
κ’ ισύ προυτουκαγκιλευτή,
για βιργουλύγα του χουρό,
για βιργουκαγκιλέψτι τουν.
Για βιργουκαγκιλέψτι τουν
να δγιω ψηλές, να δγιω λιγνές,
να δγιω την κόρη π’ αγαπώ,
του ποιος κρατεί του χέρι της,
του ποιος στην αρραβώνα της.
Ένας εχθρός μου γείτονας
ας του κρατεί κι ας χαίριτι,
ως την αϊπάνου Κυριακή,
ώσπου ν’ αρραβουνιάσουμι
κι ύστιρα να βλουγήσουμι.
Επιμέλεια: Αθηναΐς
