Δημοτικά τραγούδια για τον θάνατο του Παύλου Μελά

Ο θάνατος του Άνδρα, του Λεβέντη, του Παλικαριού Παύλου Μελά, ενός στρατιώτη του Έθνους και της Φυλής, γόνος πλουσιοπάροχης ηπειρωτικής οικογενείας, ο οποίος αμέλησε πλούτη και αξιώματα και θέλησε το 1904 να αγωνιστεί εθελοντής στην Μακεδονία με το όνομα Μίκης Ζέζας, αποτέλεσε τραγικό γεγονός για τον Ελληνισμό το οποίο καταγράφηκε στα δημοτικά τραγούδια της εποχής. Ακολουθούν στίχοι δημοτικών τραγουδιών σχετικά με την δράση και τον χαμό του Ήρωα...

Δεν στο παν΄εις το Λέχοβο, Παύλε Μελά, στο Στρέμπενο, Πελκαμένη

στη Στάτιστα για να μην πας, λημέρι να μη κάμεις.
Εκει ΄ναι τα σκυλιά, οι λυσιασμένοι λύκοι.
Ο Παύλος δεν τους άκουσε, στη Στάτιστα λημεριάζει,
οι Βούλγαροι τον έφεραν στρατό ‘π’ το Κονοπλάτι.
Βαστάει ντουφέκι ο έρημος με τους καπεταναίους
Αλέξην Καραλίβανον, Γεώργιον τον Μπολάνην,
Νικόλαον τον Πύρζαν, τον Πούλικαν τον Γιάννη,
ο Κατσιαμάκας έφυγε με οκτώ δέκα νομάτοι.
Ένα μολύβι τόρχεται και τον περνάει στην μέση.
-Παιδιά μ΄, μη με αφήσετε οι Τούρκοι να με πάρουν,
Βούλγαροι το κεφάλι μου στη Σόφια να το πάνουν,
Να πάτε το ντουφέκι μου στο Μίκη , τον υιό μου, Πύρζα ,
και το χρυσό σταυρό στη δόλια μου γυναίκα.
Πες τους να μη με κλάψουνε , στα μαύρα μη ντυθούνε,
θα βγούνε άλλοι αρχηγοί να με εκδικηθούνε,
Θα διώξουνε τη Βουλγαρία απ΄τη Μακεδονία.

• Θρυλικό τραγούδι το οποίο αναφέρεται στους συμπολεμιστές και τις τελευταίες του επιθυμίες.

- Κορίτσια από την Καστοριά κι απ΄τη Βλαχοκλεισούρα
κάτι να σας ρωτήσουμε , κάτι να σας ειπούμε.
- Ποιος είσαι συ, που μας ρωτάς και θέλεις να σου ειπούμε ;
- Εγώ ΄μαι ο Παύλος ο Μελάς, της Καστοριάς καμάρι,
της Καστοριάς, της Ρούδιανης και της Βλαχοκλεισούρας.

-Κορίτσια, τι αγνανεύετε, κορίτσια, τι κοιτάτε;
-Κοιτάμε την Τριπολιτσά, του Λονταριού το κάστρο.
-Μην είναι Τούρκοι στο χωριό, Βούλγαροι στο Κάστρο;
-Ποιος ειν΄ο ξένος π΄αρωτά για Τούρκους, για Βουλγάρους;
-Εγώ ΄μαι ο Παύλος ο Μελάς, ο τρομερός ο κλέφτης,
πόχω τρομάξει την Τουρκιά κι όλο το ντοβλέτι.

• Δύο τραγούδια στα οποία δίνεται έμφαση στην τρυφερότητα της σχέσεως μεταξύ παλικαριών και νεανίδων. Με αυτήν την μορφή τραγουδήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα, Πελλοπόνησο, Ρούμελη, Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία. Ειδικά το δεύτερο αποτελεί παραλλαγή από το χωριό Ελληνικό Γορτυνίας. Ανακατεύοντας τοπωνύμια της Αρκαδίας δείχνει την πανελλήνια απήχηση του έργου και του θανάτου του Παύλου Μελά.
  

Τι ΄ναι ο αχός που ακούγεται στης Καστοριάς τα μέρη;
Μην κανας γάμος γίνεται , μην κάνα πανηγύρι;
Ουδέ και γάμος γίνεται , ουδέ και πανηγύρι ,
ο Μίκης Ζέζας πολεμάει μ ΄ένα ταμπόρι ασκέρι.
Τριγύρω – γύρω παγανιά κ ο Μίκης με τριάντα,
κράζει τα παλικάρια του και τα γλυκομιλάει :
-Παιδιά μου, μην τρομάζετε , το χάρο μη φοβάστε,
τα παλικάρια τα καλά μόν΄ένα Θεό φοβούνται.
Αρπάξτε τα τουφέκια σας και σύρτε τα σπαθιά σας,
γιουρούσι για να κάνομε, αντίπερα να βγούμε.
Αρπάζουν τα τουφέκια τους και σέρνουν τα σπαθιά τους,
γιουρούσι κάνουν και περνούν στην άντικρυ ραχούλα.
Κανένας δεν σκοτώθηκε, κανένας δεν λαβώθη,
μον΄ένα λεβεντόπαιδο του πήραν το καμάρι.
Μελά, σε κλαίει η Ήπειρος και η Μακεδονία,
σε κλαίει κι η μαύρη μάνα σου η κυρά Ναταλία.

• Τραγούδι το οποίο θυμίζει κλέφτικα, παρουσιάζοντας τον Παύλο Μελά να δολοφονείται όχι αποκλεισμένος σε σπίτι, αλλά στο βουνό, στα ταμπόυρια.
  

Σαν τέτοια ώρα στο βουνό ο Παύλος πληγωμένος
μες στο νερό του αυλακιού ήτανε ξαπλωμένος.
Δεν κλαίγω την λαβωματιά, δεν κλαίγω και το βόλι,
μόν΄κλαίγω που την άφησα την συντροφιά μου όλη.
Τρέχα, βρε Δήμο μου πιστέ, κάτω στα σύνορά μας,
και πες πως εσκοτώθηκε ο Παύλος ο Μελάς μας.
Άφησε τέκνα ορφανά και τη γυναίκα χήρα
Και ήρθε και σκοτώθηκε για την Μακεδονία

• Σε αυτό το τραγούδι, Δήμος του οποίου είναι ο Δήμος Ευαγγέλου, πρωτοπαλίκαρο του Παύλου, από τα Ασπρόγεια της Φλώρινας παρουσιάζεται ο Μελάς λαβωμένος στο βουνό να ζητάει νερό να πλύνει τις πληγές του.
  

Συντρόφοι μ΄, που μ΄αφήνετε εδώ σε ξένον τόπο;
Εδώ είν΄ αρκούδια και με τρων , λιοντάρια και με σκίζουν.
Για πάρτε με και βγάλτε με σε μια ψηλή ραχούλα,
θέλω να δω την Καστοριά, τη δόλια την Κοζάνη

• Τραγούδι από τα Άγραφα που παρουσιάζει τον Παύλο Μελά ετοιμοθάνατο να παρακαλάει τους συντρόφους του.
  

Σαν του κακό που γιενιτι μες στη Μακιδουνία,
Σφάζουν δασκάλους κι πιδιά, νέους κι παλικάρια.
(μουρή Μακιδουνία, ν ανάψεις να καείς
Μι τους λιβέντες πόχεις σ΄αυτή τη μαύρη γης).
Παύλου Μιλάς σαν το ΄μαθι πουλύ του κακοφάνη,
Του στράτιβμά του σύμμασι κ ούλα τα παλικάρια.
(μουρή Μακιδουνία, μι τα γιοφύρια σου
χάνουντι παλικάρια για τα χατήρια σου).
Στην Πάτρα ν- εκουλάτσισι κι στη Λαμία γιόμα
κι παει κι τους καρτέρισι στης Νιάουσας τη ράχη

• Σαρακατσάνικο δημοτικό που περιγράφει τα δεινά της Μακεδονίας και την μετάβαση του Παύλου Μελά σε αυτήν.

Ένα πουλάκι ξέβγαινε απ΄τη Μακεδονία,
είχε τα νύχια κόκκινα και τα φτερά βαμμένα .
Χωριάτες το ρωτήσανε , με πόθο το ρωτάνε:
-Πες μας, πουλί μ΄, τι έγινε μες στη Μακεδονία;
-Τον Παύλο τον σκοτώσανε...

• Δημοτικό από το Μεσολόγγι όπου παρουσιάζεται το θλιβερό μήνυμα για τον χαμό του Πάυλου Μελά να μεταδίδεται στον Ελληνισμό από πουλιά.
  

Ποιος είν’ άξιος κι ογλήγορος, άξιος και παλικάρι,
για να διαβεί τα σύνορα, να πάει στην Αθήνα,
Να πάει να ειπεί της Παύλαινας, της μικροπαντρεμένης,
να μην αλλάξει τη Λαμπρή, φλωργιά να μην κρεμάσει.
Τον Παύλο τον σκοτώσανε μες στην Μακεδονία.
Μαύρα πουλιά τον τρώγανε κι άσπρα τον τριγυρνάνε.

• Παραλλαγή παλαιοτέρου κλέφτικου όπου αναζητείται παλικάρι να μεταδώσει το δυσάρεστο μήνυμα.
  

Ένα πουλάκι διάβαινε απ΄την Μακεδονία , για του Μελά τα σπίτια.

Κι η Παύλαινα το ρώτησε κι Η Παύλαινα του λέγει :
- Το τι χαμπέρι ν ΄έφερες απ΄την Μακεδονία;
Μην είν΄ο Παύλος άρρωστος , μην είναι λαβωμένος;
- Δεν είν΄ο Παύλος άρρωστος , δεν είναι λαβωμένος
τον Παύλο τον βαρέσανε στης Καστοριάς τα μέρη….

• Εν τέλει, ένα πουλί αναλαμβάνει την δύσκολη αποστολή μεταφοράς του μηνύματος...
  

Σκοτώσαν το Μελάκη τον Παυλάκη,
Στην άκρα στο γιαλό, βρε ΄μάν, αμά,
Δεν κλαις κ΄εσύ , καημένο Ελληνικό,
Στην άκρια στο γιαλό, βρε ΄μαν, αμάν,
Δεν κλαιας κ ΄εσύ , καημένο Ελληνικό.
Καημένη Μακεδονία, στα μαύρα να ντεθείς,
Τον Παύλο τον Μελάκη δεν θα τον ξαναδείς.
Βουργάροι τον προδώσαν τον Μελάκη,
Τούρκοι τον σκότωσαν, βρε ΄μαν, αμάν.
Καημένη Μακεδονία, στα μαύρα να ντεθείς,
Τον Παύλο τον Μελάκη δεν θα τον ξαναδείς.

• Δημοτικό τραγούδι από την Θάσο που παρουσιάζει τον θάνατο του Παύλου Μελά στην "άκρα, στον γιαλό".
  

Σκοτιδιάσανε τα βουνά, συννέφιασαν κι οι κάμποι ,
Βγήκαν δύο αστέρια λαμπερά και τρία θαμπωμένα
Το ΄να με τα΄άλλο έλεγε , το ΄να με τ΄άλλο λέγει :
Το μάθατε τι έγινε τούτη την εβδομάδα;
Παύλος Μελάς σκοτώθηκε στης Καστοριάς τα μέρη
Κι άφησε διάτα στα παιδιά, διάτα στα παλικάρια,
Να ειπούνε στη γυναίκα του να ΄χει το γιόκα του καλά.

• Τραγούδι όπου είναι εμφανής η συμμετοχή της Φύσεως στον θρήνο.